اولین توجه انسان به شتر مرغ و محصولات وابسته به آن در حدود 7500 سال پیش تصور می گردد. در مصر قدیم از پرهای شتر مرغ بعنوان علامت عدالت و از تخم آن در مصارف
دارویی بهره می جستند. صحرانشین های آفریقایی پوسته تخم شتر مرغ را بعنوان ظرف حمل ونگهداری آب جهت مصارف انسانی به کار می گیرند که مصادق آن تمبر اداره پست کشور آفریقایی زامبیا است.از اواسط دهه 1800 میلادی مدارکپرورش شتر مرغ و جوجه کشی از آن در شرایط اسارت به ثبت رسیده است.این پرنده در راسته سینه پهن ها طبقه Ratitae بندی می شود. علت نامگذاری این گروه از پرنده ها عدم وجود تیغه بلند استخونSternum درناحیه سینه می باشد. از همین روز عضلات پروازی ناحیۀ سینه بسیار تحلیل رفته و کم حجم می باشد.در حال حاضر بزگترین پرنده زنده بر روی کرۀ خاکی است. این پرنده کم وبیش علفخوار است و مواد غذایی با فیبر بالا ( سلولزی ) در تغذیه آن نقش مهمی بازی می کند. البته در حیات وحش از پستانداران و خزندگان کوچک و حشرات نیز تغذیه می کند.
این پرنده می تواند مدت زمان به نسبت طولانی بدون آب ادامه حیات دهد. علت آنرا تا حدودی مدیون وجود غدد نمکی در بین آن می دانند غدد نمکی معمولا در پرنده های دریایی و خزندگان مشاهده می شود که کارش جذب نمک و مواد سمی موجود در خون ( و بالطبع مایع میان بافتی ) بصورت فعال و دفع آن به خارج از بدن موجود زنده است. این عمل موجب میگردد که پرنده نیاز کمتری به آشامیدن آب جهت دفع مواد سمی بدنش داشته باشد.
البته این پرنده به نوشیدن آب و استحمام با آب و حتی شنا در آن علاقه دارد ولی در صورت عدم دسترسی به آب ( در شرایط طبیعی حیات وحش ) ، همانند شتر می تواند تشنگی را بخوبی تحمل کند. آشامیدن این پرنده بصورت باز و بسته کردن متوالی منقار پایین و ایجاد حالت پمپاژ جهت به داخل کشیدن آب به صورت می گیرد. متعاقب آب پرنده گردن بلندش را فرم S درآورده و آب را به سمت معده هدایت می کند.
میزان مصرف آب روزانه بسته به آب و هوایی ( دما و رطوبت ) و نوع تغذه می تواند متفاوت باشد. اما به عنوان یک معیار ، در شرایط گرمای زیاد و رطوبت کم بطور متوسط هر پرنده بالغ بر 12 لیتر آب قابل شرب نیاز دارد.
در پرورش جوجه معمولا اولین وعده آب را همراه با غذا ( اندکی قبل از غذا ) در سن 2یا 3 روزگی آغاز می کنند. در روزهای اول جهت توجه جوجه ها به نوشیدن آب ، هر چند ساعت یک بار به درون آبخوریها انگشت زد و آب را به صدا در آورد تا جوجه ها توجه به آشامیدن کنند. حتی گاهی توجه شده است رنگ های خوراکی به آب افزوده شود تا پرنده علاقه بیشتری نشان دهد. البته باید توجه داشت در هفته اول پرورش مصرف آب اضافی موجب اسهال می شود و لذا باید محدودیت آب رعایت شود.به ازای هر سه دانخوری یک آبخوری مورد نیاز است. بعنوان یک معیار کلی ، میزان آب مورد نیاز جوجه ها 2تا 3 برابر میزان غذای مصرفی روزانه خواهد بود. دمای مطلوب آب آشامیدنیبین 21 تا 32 درجه سانتیگراد است. در شرایطی که دمای آب کمتر یا بیشتر از مقادیر ذکر شده باشد و یا طعم و بوی نامطلوب داشته باشد ، پرنده میل کمتریبه آشامیدن داشته و به دنبال کاهش مصرف آب ، کاهش مصرف غذا و کارایی هضم و جذب پرنده بروز خواهد کرد. بین 75 تا 80 درصد وزن بدن پرنده بدنیا آمده آب است که در زمان بلوغ به 70- 75 درصد می رسد. چنانچه محرومیت از آب برای مدت طولانی ادامه یابد و حد 10 درصد آب بدن از دست برود ، پرند دچاره اختلال شدید می شود و اگر این روند ادامه یابد و 20 درصد آب بدن از دست برود پرنده خواهد مرد.
کیفیت آب آشامیدنی مصرفی پرنده را در حد جوجه گوشتی در نظر می گیرند. آب باید از دو جنبه میکروبی و شیمیایی مورد ارزیابی قرار گیرد. طعم بد آب یا حضور مواد شیمیایی مضر از جمله سموم می تواند سلامت پرنده را به مخاطره بیاندازد. در بحث کنترل کیفیت آب به موارد زیر یاید توجه شود. سختی کل آب که شامل تمامی مواد معدنی محلول موجود در آب است و حداکثر 5000 قسمت در میلیون ( ppm) قابل تحمل است. البته این به شرطی است که برخی از مواد محلول موجود ، بر طعم و بوی آب تأثیر نامطلوب شدیدی ایجاد نکنند که موجب عدم مصرف مناسب آب شود. از اینرو برخی مواقع به عدد ( ppm ) 3000 اکتفا می شود.
سولفات ها دستۀ دیگری از مواد معدنی هستند که معمولاً بصورت ترکیب با منیزیم ، سدیم یا کلسیم می باشند. در اکثر مواقع اثر اسهال زایی داشته و حداکثر قابل قبول آن ( ppm ) 500 است. از دیگر مواد قابل ارزیابی آهن است. معمولاً حضور ترکیبات آهن با غلظت های بالاتر از ( ppm ) 3/0 ( 300ppb ) به رنگ آب قهوه ای ( زنگ زدگی ) می دهد و طعم خاصی ایجاد می کند. شتر مرغ به نسبت پرنده های دیگر نسبت به مصرف آهن حساس تر بوده و تحمل کمی در مصرف آن دارد. حتی حضور زیاد ترکیبات آهن دار با جذب و متابو لیسم فسفر تداخل می کند. کمبود فسفر هم در رشد استخوانی پرنده تداخل نموده و ممکن است عوازض راشیتیسم ایجاد نماید و هم به گوشت طعم جگر مانند می دهد. در مجموع باید میزان ppm 3/0 را بعنوان حداکثر آهن موجود در آب در نظر گرفت. کلریدها در واقع نمک شور کنندۀ آب بوده و به آن طعم شوری می دهند. حداکثراً با سدیم همراه بوده و تا سطح ppm 50-100 مناسب تر می باشند. البته باید میزان نمک جیره را باسطح کلرید موجود در آب به تعادل رساند. حضور فسفات در آب می تواند نشانه آلودگی منبع آب با فاضلاب و زنگ خطری بر حضور باکتریایی مضر باشد. حضور این ماده به مقادیر زیاد می تواند دلیل بر نشست منابع آلوده به آب مورد استفاده باشد. در اثر تجزیه این ترکیب توسط باکتریها چه در محیط خارج از بدن چه داخل بند ( روده ها ) ماده سمی تریژیت تولید می شود. از عوازض ایجاد شده متعاقبمصرف طولانی نیتراث ها ، علائمی شبیه کمبود وتامین A و ضعف سیستم ایمنی است. میزان حداکثر نیترات در آب ppm50-100 است.
بسیاری از مواقع حضور سولفید هیدروژن موجب بوی بد آب می شود. میزان خیلی کم این ماده حتی (ppm 1 ) نیز بوی بد تولید می کند و در ترکیب با آهن رسوبات تیره و روغنی ایجاد می کند. با افزودن هیپوکلرید به آب می توان گوگرد آنرا آزاد نمود تا بوی آب از بین برود.
اسیدیته یا PH آب نیز دارای اهمیّت است. چنانچه آب اسیدی باشد موجب خورندگی و زنگ زدگی در لوازم فلزی ( مانند پمپ آب ، مخازن ،لوله ها و... می شود. چنانچه آب قلیایی باشد میکروارگانسیم ها تحریک به رشد شده و جرم گرفتگی زیاد خواهد شد. PH مناسب را بین 5/7 – 8/6 در نظر می گیرند.
انواع حشره کش و علف کش و فلزات سنگین (مانند سرب ، جیوه ) نیز از عوامل آلاینده آب آشامیدنی هستند که در آب مناسب نباید حضور داشته باشند. در مورد آلودگی میکروبی آب ، میکروارگانیسم های متعددی مطرح می شوند. از جمله ویروس ها ، باکتریها ، قارچها ، تک یاخته ها، تخم انگلها.
میزان کل باکتری موجود در آب باید کمتر از 100 پرگنه در هر 100 سی سی آب باشد. تعداد باکتری کلی فرم نیز باید کمتر از 50 پرگنه باشد. برخی از باکتریها از جمله اشرشیا کلی ویا سالمونلا نباید وجود داشته باشند.
در مجموع در اکثر مواقع فیلتر کردن و کلر زدن مناسب به آب می توان آبی مطلوب برای مصرف آماده نمود. توجهّ شود که آب فرآوری شده بدقت چک شود.

شتر مرغ از جمله پرندگاني است كه امروزه پرورش آن دردنيا روبه افزايش نهاده

بطوري كه براساس آمار اعلام شده درحال حاضر كشورهاي آمريكا، انگليس و آفريقاي جنوبي به عنوان مهمترين كشورهاي پرورش شترمرغ دردنيا به شمار مي روند

براساس نظريه كارشناسان توجه ا نسان به شترمرغ و محصولات آن تقريباظ به 7500 سال پيش برمي گردد

اولين اثري كه حاكي ازوجود شترمرغ در صحرا بوده مربوط به سنگ منقوشي است كه در شكار شترمرغي را توسط يك پلنگ به تصوير كشيده است

 اين كارشناسان معتقدند مصريان باستان از پرها متقارن شترمرغ بعنوان سمبل عدالت و از تخم هايش براي مصارف دارويي استفاده مي كردند

 به گفته آنان از تخم خالي شترمرغ در آن زمانها براي حمل و نگهداري آب استفاده مي كردند برخي از اعراب نيز شترمرغها را براي تغذيه شكاركرده و چرم آنها را درلباسهايشان به كار مي بردند

براساس اطلاعات موجود اولين جوجه كشي شترمرغ به روش مصنوعي در سال 1875 ميلادي در الجزاير صورت گرفت كه از12 آشيانه مختلف 8 جوجه به دست آمد

 شترمرغ بزرگترين جانور از دسته پرندگان است كه به وسيله گياه يونجه تغذيه كرده و پس از گذشت 14 ماه از تولدش، وزن آن به 110 تا130 كيلوگرم مي رسد

 به گفته دكتر محمد سهراب يكي از اولين واردكنندگان اين صنعت در كشور در حال حاضر سالانه بيش از 500 هزار شتر مرغ در دنيا پرورش داده مي شود

 اين پرنده كه داراي گوشتي قرمز و انواع پروتئين و چربي با كلسترول پايين است، به سرعت رشد وزني دارد

 جهت تبديل تخم شترمرغ به جوجه يك روزه تخم اين حيوان بايد معمولاظ بين 40 تا 45 روز در دستگاههاي جوجه كشي نگهداري شود

 هر شترمرغ در سال اول عمر خود قادر است 30 تخم ودرسالهاي دوم و سوم بين 60 تا100 تخم رادر سال توليدكند

 از اين تعداد معمولا 50 درصد آن قابليت تبديل به جوجه شترمرغ رادارند

به گفته وي درحال حاضر، هزينه تهيه هرعدد تخم شترمرغ قابل جوجه كشي از كشورهاي خارجي 250 هزار ريال تا3 ميليون ريال مي باشد

 همچنين قيمت خريد جوجه يك روزه از كشورهاي خارجي بين 460 هزار ريال تا 6 ميليون ريال و قيمت هر شترمرغ به سن كشتار رسيده 3 ميليون ريال تا 40 ميليون ريال است

براساس تحقيقات انجام شده از سوي كارشناسان پرورش شترمرغ دركشورهاي توسعه يافته، ايران از جمله كشورهايي است كه بهترين آب و هوا را براي پرورش اين پرنده سنگين وزن دارا است

 پرنده شترمرغ نياز به اماكن مخصوص ندارد و تنها نياز به يك مكان داراي سايه بان، مزرعه كشت يونجه و آب دارد و اين پرنده كمتر به بيماري دچار مي شود

 پوست شترمرغ بهترين پوست براي ساخت كيف وكفش بوده و دردنيا متقاضي فراواني داراست

 از چربي شترمرغ هم براي ساخت انواع كرمهاي تقويتي پوست و كرمهاي دارويي واز تخمهاي غيرقابل جوجه شدن آن در كارهاي تزئيني واز جمله لوستر سازي استفاده مي شودواز روده آن نيز بهترين نخ بخيه اعمال جراحي تهيه مي گردد•باتلاشهاي صورت گرفته 48 مزرعه بزرگ پرورش شترمرغ در سراسر كشور داير شده وبيش از 400نفر در اين مزارع مشغول به كار شده اند

با برنامه ريزي هاي انجام شده براي توسعه صنعت پرورش مرغ در كشور، ضمن ايجاد بيش از 2 هزار شغل جديد در اين صنعت تا پايان امسال،نياز كشور به گوشت قرمز تا پايان سال 86 بطور صددرصد برطرف خواهد كرد

همچنين با راه ا ندازي دهكده شتر مرغ ساوه در آينده نزديك بيش از 30هزار شغل در اين صنعت ايجاد خواهد شد

درهريك از مزارع پرورش شترمرغ ايجادشده دركشور علاوه برنيروهاي عادي جذب شده، دونفر دامپزشك و4 نفر كارشناس دامپروري جذب اين مزارع شده اند

پرورش شتر مرغ از سال 1860 در كشور افريقاي جنوبي به صورت جدي آ‎غاز گرديد و سپس در ساير نقاط دنيا گسترش يافت. امروزه در بسياري از كشورها پرورش شتر مرغ انجام مي شود. كشور ايران هم چند سالي است مبادرت به واردات اين پرنده نموده و در امر پرورش آن گام نهاده است. در طي چند سال گذشته مطالعاتي برروي پارامترهاي توليدي، جوجه كشي، تغذيه و پرورش اين پرنده صورت گرفته كه توأم با موفقيت هايي دراين زمينه بوده است. قابل ذكر است كه تاكنون در ايران محصولات حاصل از كشتار اين پرنده به بازار عرضه نشده است.

محصولات اين پرنده شامل گوشت، چرم، پروساير محصولات فرعي است. گوشت پرنده قرمز بوده و از خواص آن مي توان پايين بودن ميزان چربي، كلسترول، تردي خاص و بالا بودن ميزان پروتئين را نام برد. چرم اين پرنده چرمي با ظاهري زيباست و درساخت انواع محصولات چرمي به كار مي رود. نوع ديگر چرم حاصل از پوست ناحيه ساق پاي شترمرغ است كه از صفحات فلسي، مانند پوست مارمولك تشكيل شده و در ساخت محصولات چرمي و به خصوص پوتين گاو چران ها استفاده مي شود.پرهاي شتر مرغ در ساخت انواع گردگيرها استفاده مي شود و خاصيت گردگيري بالايي دارد. همچنين ازپرشتر مرغ در تزيين علم در مراسم مذهبي، ساخت انواع كلاه ها و شال گردن ها استفاده مي شود. ساير محصولات فرعي اين پرنده شامل پوسته تخم مي باشد كه از تخم هاي بي نطفه در زمان جوجه كشي به دست مي آيد. برروي اين تخم ها كارهاي هنري از جمله نقاشي و حكاكي صورت گرفته و با قيمت هاي گزافي به فروش مي رسند. به طور كلي از كليه اجزاي اين پرنده استفاده مي شود. شترمرغ در سن 10 تا 14 ماهگي كشتار مي گردد و در اين سن حدود 100 تا 120 كيلوگرم وزن دارد. گوشت حاصل از اين پرنده بيشتر از قسمت ران مي باشد كه در حدود 30 تا 35 كيلوگرم است. همچنين پوستي به مساحت 3/1 تا5/1 متر مربع استحصال مي گردد.



پرورش مولدين

شتر مرغ در سن 2 تا 3 سالگي به بلوغ جنسي مي رسد و تا مدت زيادي بارور باقي مي ماند. پرنده نر در زمان بلوغ به رنگ سياه با پرو بال سفيد رنگ و شتر مرغ ماده به رنگ قهوه اي تا خاكستري است. بارزترين نشانه در شتر مرغ نر، قرمزي رنگ ساق پا ، نوك و اطراف چشم است كه ارتباط مستقيمي با قدرت جنسي نر دارد. هرچه اين قرمزي بيشتر باشد پرنده از قدرت نرينگي بيشتري برخوردار است.

شتر مرغ نرو ماده به صورت جفت تا دسته هاي چند تايي و نيز به صورت گله نگهداري مي شوند. اين تركيبات بسته به ميزان زمين موجود و امكانات، قدرت جنسي نرها و اهداف اصلاح نژادي متفاوت مي باشد. هيچ استاندارد خاصي در اين رابطه وجود ندارد و مدير مزرعه با شناسايي پرندگان و اهداف مورد نظر روش مناسب را انتخاب مي نمايد. شتر مرغ ها در سال درحدود 6 تا 8 ماه تخمگذاري نموده و بقيه سال را استراحت مي كنند. در ايران اين زمان از حدود بهمن ماه آغاز گشته و تا آبان ماه ادامه دارد. بديهي است در مناطق مختلف اين زمان متغيير باشد. در طول فصل تخمگذاري هر پرنده ماده به طور متوسط 40 تا 60 تخم مي گذارد. البته در بعضي از پرندگان (از جمله در كشورمان) اين ركورد به 120 عدد تخم مرغ هم مي رسد. به طور متوسط از هر پرنده ماده در سال حداقل 20 عدد جوجه سالم تا زمان كشتار بايستي توليد گردد تا اين فعاليت به صورت اقتصادي ادامه يابد.

توليد مثل پرنده به عوامل زيادي از جمله ژننتيك ، شرايط آب و هوايي، سلامت پرنده و به خصوص جيره مناسب بستگي دارد. استرس از عوامل منفي در تخمگذاري پرنده مي باشد. معمولاً براي هر پرنده بالغ حداقل 250 متر مربع در گردشگاه در نظر گرفته مي شود كه البته بهتر است فضاي متعلقه بيش از اين باشد. فضاي مسقف (سايبان) به ازاي هر پرنده بالغ در حدود 8 متر مربع و ارتفاع حصار در حدود 2 متر مي باشد. در شرايط طبيعي هر پرنده بعد از گذاشتن حدود 18 عدد تخم برروي تخم ها نشسته و جوجه كشي طبيعي انجام مي گيرد. در مزارع از ماشين هاي جوجه كشي استفاده مي گردد. در سال اول تخمگذاري، ميزان تخم گذاري نسبتاً پاببن است ولي در سال هاي بعد به طور قابل ملاحظه اي افزايش مي يابد و در زمان تخمگذاري پرندگان، بايستي آرامش كافي براي پرنده مهيا گردد و ازحضور بازديدكنندگان كاست. هر گونه استرس شامل تغيير جيره، صداهاي ناآشنا براي پرنده(پارس سگ، تراكتور، هوايي و ....) حضور بازديدكنندگان، ترس و حتي تغييرات آب وهوايي برروي تخمگذار و باروري تخم ها اثر مستقيم دارد. در زمان فصل استراحت بايستي غذا با فيبربالا، پروتئين و انرژي پايين در اختيار پرنده قرار گيرد و افزايش وزن پرندگان را كنترل نمود . وزن اضافي در فصل توليد اثر منفي در جفتگيري و تخم گذاري دارد. در فصل استراحت بايستي ويتامين و مواد معدني به اندازه كافي در اختيار پرنده قرار گيرد.



جوجه كشي مصنوعي شترمرغ

شتر مرغ ماده معمولاً بين ساعت 4 تا7 بعدازظهر تخمگذاري مي كند. بلافاصله بعد از تخم گذاري بايستي تخم ها توسط كارگر جمع آوري شده و به محل جوجه كشي منتقل شوند.

دوران جوجه كشي 42 روز مي باشد. درجه حرازرت دستگاه جوجه كشي 3/36 درجه سانتي گراد و رطوبت در حدود 20 تا 25 درصد است. وزن تخم به طور متوسط در حدود 5/1 كيلوگرم بوده و در پايان دوران جوجه كشي بايستي در حدود 13 تا 15 درصد از وزن تخم كاهش پيدا كند. در غيراينصورت ممكن است مشكلاتي در جوجه در آوري ايجاد گردد. معمولاً تخم ها به مدت يك هفته جمع آوري و در درجه حرارت و رطوبت مناسب نگهداري شده و سپس تخم هاي بي نطفه از دستگاه خارج مي گردند. در روز سي و هشتم تخم ها به هچر منتقل شده و تا زمان خروج از تخم در دستگاه باقي مي مانند. بهتر است جهت خشك شدن و فعاليت نسبي پرنده، به او اجازه داد تا به مدت 6 تا 12 ساعت دردستگاه هچر باقي بماند و سپس خارج گردد. بهداشت دستگاه و سالن جوجه كشي بسيار مهم بوده و بايستي حتي الامكان از ورود افراد متفرقه به محيط جوجه كشي خودداري شود. جوجه ها به هنگام تولد وزني در حدود 700 تا 1000 گرم دارند. بند ناف توسط آيودين ضدعفوني مي گردد. كف بيني هاي هچري نيز بايد اصطكاك كافي داشته باشند تا از بازشدن پاها درجوجه جلوگيري به عمل آيد. چنانچه جوجه نتواند از تخم خارج شود بايستي به جوجه كمك شود. اين امر نياز به كسب تجربه كافي داشته و هر گونه مداخله عجولانه سبب نتايج منفي درهچ خواهدشد.



پرورش جوجه

پس از خروج از تخم جوجه ها بايستي درحرارت 30 تا 32 درجه سانتي گراد قرار گيرند. بهتر است اين حرارت در زير منبع حرارتي (لامپ هيتر، مادر مصنوعي) براي جوجه مهيا شده و اجازه انتخاب را براي جوجه فراهم آورد. در صورتي كه شرايط جوي اجازه دهد مي تواند جوجه را 24 ساعت بعداز درآمدن از تخم در فضاي آزاد قرارداد. مراقبت از جوجه در سنين اوليه بايستي با دقت انجام شود. بهداشت سالن كاملاً رعايت شده و شب ها شرايط مناسب از نظر دما و تهويه براي جوجه ها فراهم شود. عفونت كيسه زرده از متداول ترين علل مرگ و مير جوجه ها تا سن حدود 14 روزه گي است. اين عفونت مي تواند از طريق تخم، دستگاه جوجه كشي، بندناف و نيز غذا و خوردن مدفوع(از طريق روده) به كيسه زرده منتقل شود. عدم جذب به موقع كيسه زرده باعث عفونت و مرگ جوجه خواهد شد. هرگونه استرس نيز مي تواند شرايط را براي باقي مانده كيسه زرده در بدن جوجه و عفونت آن فراهم نمايد. از ديگر علل مرگ و مير در جوجه ها را مي تواند عفونت هاي باكتريايي، اسهال و مشكلات فيزيكي پانام برد. غذا 24 ساعت بعداز هچ بايستي در اختيار جوجه قرار گيرد. غذا بايستي داراي انرژي و پروتئين بالا و از نظر املاح معدني وويتامين ها بالانس باشد. چند روزي طول مي كشد تا جوجه خوردن آب و غذا را بياموزد واين مدت زمان كافي را براي جذب كيسه زرده فراهم مي نمايد. قرار دادن يك جوجه بزرگ تر در ميان جوجه هاي تازه به دنيا آمده عمل آموختن خوردن و آشاميدن را به جوجه ها آسان مي سازد. جوجه هاي مريض و غيرفعال را بايستي سريعاً از ساير پرندگان جدا نموده و در فضاي ديگر تحت درمان قرار داد.

انباشتگي اجسام خارجي از قبيل سنگ، چوب و ساقه در پيش معده و سنگدان از ديگر عوامل مرگ و مير جوجه ها تا سن چهارماهگي مي باشد. هرگونه استرس از قبيل بالانس نبودن جيره (از نظر موادغذايي ، مواد معدني وويتامينه و غيره) نيز بيماري و عدم آرامش و سلامت پرنده مي تواند به اين مسأله منجر گردد. بنابراين حتي الامكان سعي شود محيط پرورش جوجه ها عاري از هرگونه اجسام خارجي باشد. واكسيناسيون جوجه ها عليه بيماري نيوكاسل در كشورمان الزامي است. تلفات ناشي از اين بيماري توسط بعضي از مزارع در ايران گزارش شده است. جوجه ها به بيماري آنتروتوكسمي نيز حساس هستند. واكسيناسيون جوجه عليه اين بيماري توصيه مي گردد. اين بيماري غيرواگير بوده و عامل اصلي آن استرس است. (تغييرات جيره حمل و نقل، ترس، تراكم جوجه هاو....) جوجه ها به سرعت رشد كرده و درسن يك ماهگي در حدود 3 تا 6 كيلوگرم وزن دارند. با افزايش سن جوجه ها بايستي فضاي بيشتري در اختيار آنان قرار داد. گردشگاه جوجه ها بايستي داراي سايبان بوده و خاك بهترين انتخاب به عنوان بستر مي باشد. بستر فضاي مسقف بهتر است از جنس بتن باشد تا به راحتي بتوان آن را شست وشو داد و ضدعفوني كرد. در بعضي از مزارع از سيستم حرارت زيرزميني به عنوان منبع حرارت استفاده مي نمايند. اين مسأله باعث گرمي بستر و آرامش پرنده و نيز كاهش تلفات ناشي از عفونت كيسه زرده خواهد شد. در سن سه ماهگي جوجه ها وزني بين 20 تا 30 كيلوگرم خواهند داشت. بعداز سن 3 ماهگي جوجه ها نسبتاً مقاوم بوده و تلفات كاهش مي يابد. بعداز سن 3 ماهگي بيشتر تلفات ناشي از مسائل فيزيكي است. از سن سه ماهگي تا پايان يكسالگي (زمان كشتار) جوجه ها در فضاهاي محصور نگهداري مي شوند. معمولاً به ازاء هر پرنده، حداقل 50 متر مربع فضاي گردشگاه در اختيار قرار مي گيرد. فضاي سايبان براي هرپرنده نيز 5 متر مربع است. بنابراين بعداز سن سه ماهگي پرندگان نياز به سالن هاي بسته نخواهند داشت. بعداز سن سه ماهگي پرندگان به سرما و گرما بسيار مقاوم هستند. پرندگاني كه به عنوان مولد انتخاب مي شوند بعداز سن يكسالگي از جيره هاي نگهداري استفاده مي نمايند.