مقدمه
مراتع و علوفه جزء ارزانترين منابع خوراكي براي تغذيه گوسفندان محسوب مي شوند. در سيستم چرا ذخيره علوفه گونه هايي مانند: مخلوط علوفه شبدر، و علوفه غلات مانند: علوفه چاودار، يولاف و جو به منظور رفع نياز مواد خوراكي در زمستان كاهش مي يابد. در سيستم چراي گياهان فرصت بيشتري براي تغذيه گوسفند وجود دارد. چراي بيش از حد مي تواند بيشتر احتياجات انرژي و پروتئين ميش ها را فراهم كند و به عنوان تامين كننده انرژي براي توليد، نگهداري و رشد جايگزين غلات شود.در بسياري از سيستم هاي مرسوم چرا، حيوانات در تمام سال در منطقه اي خاص از مراتع نگهداري مي شوند. در چنين سيستم هايي بايد تعادل صحيح بين دام و مرتع حفظ شود. در فصل زمستان بايد علوفه خشك با كيفيت بالا و كنسانتره مناسب در جيره غذايي ميش ها منظور شود. ميش هاي خشك مي توانند در مرتع به تنهايي نگهداري شده و هنگامي كه با علوفه خشك تغذيه مي شوند ممكن است طي 4 هفته آخر از بره زايي به مكمل هاي افزودني احتياج پيدا كنند.
اگر ميش ها به منظور حداكثر تولید شير و افزايش سرعت بره زايي پرورش داده مي شوند لازم است در تغذيه آنها علوفه خشك همراه با يك برنامه غذايي مناسب با توجه به وضعيت بدني آنها منظور شود. رابطه مثبتي بين قابليت هضم و خوراك و ميزان مصرف آن در نيز افزايش مي يابد. در واقع خوراك هايي كه قابليت هضم بالايي دارند، منجر به تحريك مصرف در دام مي شوند. نمك يد دار بايد در طول پرورش به صورت قابل دسترس در اختيار ميش ها قرار گيرد. در سيستم پرورش ميش ها به منظور سهولت و صرفه اقتصادي در امر شير دوشي، بايد دستگاههاي شير دوشي در سالن هاي شير دوشي وجود داشته باشد.

اهميت تاثير جيره متعادل در تغذيه گوسفند:
 ميش هايي كه به خوبي رشد كرده و از بره هاي خود تا پايان مرحله از شير گيري پرستاري مي كنند به يك جيره متعادل براي نگهداري نياز دارند. علوفه به تنهايي نمي تواند تمام مواد مغذي ضروري را براي عملكرد مطلوب تامين نمايد. لذا به منظور افزايش كيفيت در امر توليد، مواد مغذي ضروري مورد نياز است. مطالعه اي به منظور تعيين تاثير جيره متعادل بر رشد وكيفيت پشم ميش ها بعد از سن 365 روزگي انجام شده است. در اين تحقيق از 46 ميش در مناطق مختلف نژاد گوسفند سر سياه ليتوان در يك مزرعه واقع در ليتوا استفاده شده است. طي اين مطالعه گوسفندان شاهد با يك غذاي استاندارد حاوي افزودني هاي معدني تغذيه شدند و خوراك  گوسفندان ساير گروههاي آزمايشي مشابه گروه شاهد بوده است اما در جيره آنها خوراك جو با مقدار مشابه آن بدون پوشينه جايگزين شده است. نتيجه آزمايش نشان داد كه وزن در هر 24 ساعت به طور معني داري افزايش داشته و تركيب جيره در اين آزمايش بر جعد تار پشم و كيفيت آن بي تاثير ولي وزن زنده ميشها، جعد تار پشم را تحت تاثير قرار داده است. نتايج حاصل از اين آزمايش نشان مي دهد كه جو بدون پوشينه به دليل بالا بودن ارزش غذايي آن مي تواند به عنوان منبع مناسب پروتئين در جيره غذايي گوشفند و ديگر نشخواركنندگان استفاده شود.

توصيه هاي عمومي براي تغذيه ميش ها
1- ميشهاي خشك و ميشهاي در آغاز آبستني:
- علوفه لگومينه يا علوفه مرتع با كيفيت بالا و به مقدار جزيي غلات .
- علوفه خشك لگومينه با كيفيت مناسب به ميزان 1/6 تا 2 كيلوگرم در روز .
- يونجه و علوفه خشك شبدر به ميزان 6/1 كيلوگرم در روز .
- سيلوي ذرت به ميزان 7/2 تا 1/3 كيلوگرم، مكمل پروتئيني 9./. تا 13/. كيلوگرم سنگ  آهك 18./. كيلوگرم .
- علوفه خشك لگومينه با كيفيت بالا به ميزان 9/. تا 1/1 كيلوگرم و سيلوي ذرت به ميزان 3/1 تا 8/1 كيلوگرم .
2- ميشها در اواخر آبستني (4 تا 6 هفته آخر آبستني):
اين مراحل جز مراحل حساس براي ميشها محسوب مي شود و تامين مواد مغذي در اين زمان امري حياتي به شمار مي آيد. بطوري كه اگر مواد مغذي مورد نياز تامين نشود ممكن است بيماري آبستني كه نوعي از بيماري كتوز است ايجاد شود كه در اين صورت مي توان به ميزان زيادي با بالا بردن مصرف انرژي به وسيله افزايش تدريجي مصرف كنسانتره در 6 هفته آخر آبستني از بروز اين بيماري پيشگيري كرد. جيره هاي غذايي در اين مرحله همانند جيره هاي اشاره شده در توصيه شماره 1 (توصیه مربوط به ميشهاي خشك و ميشهاي در آغاز آبستني) است كه بايد 2/. تا 3/. كيلوگرم غلات به جيره آنها افزوده شود.
3- ميشهايي كه از بره ها پرستاري مي كنند:
مواد مغذي مورد نياز ميشها به طور قابل توجهي در دوره شير دهي به ويژه هنگامي كه از چند بره پرستاري مي كنند افزايش مي يابد و نياز ميش به پروتئين، انرژي و مواد معدني بالامي رود.
موارد ذيل نمونه هايي از جيره ميش هايي است كه از بره هاي پرستاري مي كنند:
- علوفه لگومينه با كيفيت بالا يا چرادر مراتع علوفه غلات به طور محدود و نيز تغذيه به ميزان 4/. كيلوگرم غلات در روز به ازاي هر رأس ميش.
- علوفه لگومينه با كيفيت بالاياعلوفه خشك لگومينه به ميزان 4/. تا 6/. كيلوگرم در روزبه ازاي هررأس ميش.
-  سيلوي ذرت به ميزان7/2 تا6/3 كيلوگرم ، مكمل پروتئيني 13/. تا 18/. كيلوگرم ، غلات 4/. تا 6/. كيلوگرم و غلات خرد شده 18./. كيلوگرم در روز به ازاي هر رأس ميش.
-  علوفه خشك لگومينه با كيفيت بالا به ميزان 9/. كيلوگرم، سيلوي ذرت به ميزان 8/1 تا 2/2 كيلوگرم ، مكمل پروتئيني 9./. كيلوگرم و غلات 4/. كيلوگرم در روز به ازاي هر رأس ميش.

                                      
4- مديريت تغذيه در ميش ها:
مشكلات تغذيه اي ميش ها در خيلي از موارد كمتر از ساير نشخواركنندگان است زيرا در مديريت تغذيه ميش ها در مقايشه با ساير نشخواركنندگان از علوفه خيلي بهتري استفاده مي شود. تغذيه قبل از فصل جفتگيري ممكن است تاثير قابل توجهي در تعداد بره هاي متولد شده داشته باشد. در اين خصوص استفاده از سيستم فلاشينگ با افزايش مواد كنسانتره اي در زمان جفتگيري مفيد است كه در اين صورت درصد دوقلو زايي در ميش ها افزايش    مي يابد.

مديريت تغذيه بره ها:
مواد ذيل نمونه اي از جيره بره ها است:
-  غلات يا علوفه غير لگومينه.
-  ذرت زرد آسياب شده 76 يا 83 درصد.
-  كنجاله سويا (با 50 درصد پروتئين ) 12 يا 15 درصد.
-  نمك يك درصد و پودر يونجه 10 درصد.
-  سنگ آهك آسياب شده يك درصد.
-  پروتئين خام 10/15 تا 56/15 درصد.
-  مخلوط ويتامين ( IU2000000 از ويتامين  A و IU 500000 از  ويتامين  D و  IU  35000 از ويتامين E در هر تن غذا ) كه به مشكلات بره ها كه گاهي اوقات با شروع از شير گيري با آن مواجه مي شوند، كمك مي كند.
-  در تنطيم دقيق جيره بره 15 درصد پروتئين كافي است .
بنابراين بره ها جيره مشابهي در هنگام از شير گيري دارند و جيره آن ها در اين مدت نبايد تغيير پيدا كند.
هزينه تغذيه به ازاي هر 45 كيلوگرم خوراك به ميزان 70000 تا 80000 ریال است.
فروش بره ها هنگامي كه وزن آن به 54 تا 59 كيلوگرم مي رسد بايد صورت گيرد.

حتی دامداران سنتی نیز به تجربه دریافته اند که تغذیه خوب و مناسب میش ها در فصل باروری که اصطلاحاً به آن فلاشینگ می گویند ٬موجب افزایش دوقلو زائی در گله می گردد . اما روند این تاثیر برای بسیاری از کسانیکه با گوسفند و بز٬ سرو کار دارند نا مشخص است . در اثر تغذیه با مواد کنسانتره (فلاشینگ )در میش ٬اسید پیروویک تولیدشده در شکمبه میش ٬پس از جذب ٬باعث بالا رفتن میزان گلوکز خون شده و این افزایش به نوبه خود ٬میزان ترشح هورمونهای گونادوتروپین را بالا میبرد و در اثر این افزایش میزان دوقلوزائی افزایش می یابد .

مدیریت تغذیه یکی از مهمترین کارهای مدیریتی است که باید مورد توجه دامداران قرار گیرد . میشهایی که با رژیم  مناسب  تغذیه میشوند ٬ دارای باروری بیشتر و شیر بهتری بوده ٬ تعداد بره های بیشتری را شیر میدهند که سریعتر رشد میکنند . میشهایی که خوب تغذیه شده باشند نه تنها هرسال بره های زیادی تولید میکنند بلکه نسبت به میشهایی که تحت استرس تغذیه ای نبوده اند ٬ سالمتر و در برابر عفونتها و بیماریها مقاومتر هستند . اگر شما در زمینه گوسفندداری تجارت میکنید ٬ مدیریت تغذیه را باید مورد توجه قرار دهید.

بیشترین هزینه در دامداریهای پرورش گوسفند مربوط به غذا است. بنابراین ضروری است که دامدار منابع غذایی در دسترس را ارزیابی کرده و آنها را طوری تنظیم کند که جیره مناسبی در اختیار میشها قرار گرفته و به ازای هر میش درآمد خوبی کسب نماید. پنج ماده مغذی که برای دامها فراهم میسازیم

عبارتند از : آب٬ انرژی ٬پروتئین٬ ویتامینهاو مواد معدنی . معملاًعامل محدود کننده در دامداریها ٬انرژی است. انرژی در جیره ی روزانه مخلوط دانه غلات و علوفه بدست میآید . معمولاًهر گاه به گله ای کنسانتره کافی داده نشود٬ کم بودن جذب مواد مغذی بصورت بیماری بروز میکند . این  مورد در نتیجه عدم ارزیابی کافی منابع غذایی و عدم محاسبه ی وضعیت بدن دام روی میدهد. در گوسفند داری ٬ این بیمار گونی عامل اصلی کاهش سوددهی است .

چگونه دامدار میتواند از تامین شدن مواد غذایی مورد نیاز دامهای خود آگاه گردد ؟

1-      آزمایش کیفی خوراکی

2-      اطلاع از تغییر نیازهای غذایی در طول چرخه ی تولید

3-      محاسبه جیره روزانه

4-      اندازه گیری وضعیت بدن دام

5-      کافی بودن فضای آخور

6-      مطمئن بودن از منابع آب پاکیزه                 آزمایش کیفی خوراکها :

دامدار باید منابع غذایی در دسترس را شناسایی کند.

علوفه :علوفه خشک ٬تغییر پذیر ترین منبع غذایی در دامداری است . بدون انجام آزمایشهای دقیق٬ پی بردن از کیفیت علوفه مشکل است . کیفیت علوفه های خشک به ترکیب گونه ها (درصد لو گوم ٬درصد گراس)٬زمان برداشت(اواخر بهاریا اوایل تابستان)و حاصلخیزی خاک بستگی دارد .

به عنوان مثال در گیاه Timothy ٬دامنه پروتئین خام از 17% تا 8/7%و مجموع مواد غذایی گوارش پذیر (TDN) از 65%تا 50%  ٬بسته به زمان برداشت ٬تغییر میکند . در مورد یونجه ٬پروتئین خام از 20%تا12%TDNاز 66%تا59%از اواخر مرحله ی رشد تا رشد کامل ٬متفاوت است . در علوفه ٬مرحله رشد بر درصد پروتئین خام و کمتر شدن مقدار درصد TDN گیاه ٬ اثر زیادی دارد. گونه گیاهی هم مقداری در این زمینه موثر است

مثال _ علوفه برداشت شده در میانه گلدهی :

با توجه به اینکه تغییر پذیری زیادی در کیفیت علوفه وجود دارد ٬ علوفه باید تحت آزمایش قرار گیرد. دست کم٬علوفه را باید برای سنجش این مواد آزمایش نمود :پروتئین خام٬ ADF ٬کلسیم ٬ فسفر ٬ منیزیم ٬ پتاسیم و عناصر کم نیاز (مس٬ منگنز٬روی).

دانستن تغییر نیازهای غذایی در طول چرخه تولید :

با توجه به اینکه نیازهای غذایی گوسفندان برای مدیریت بهتر آنها ٬لازم است با چرخه تولیدی آنها آشنا بوده ٬ بدانیم هر گروه از میشها در کدام بخش از این چرخه قرار می گیرند تا آنها را جداگانه اداره نماییم . بدون توجه به نوع سیستم تولیدی هر تولید کننده (2 بار یا یکبار در سال ) کلید بدست آوردن سود٬تغذیه برای تولید (و دانستن اینکه میشهایی که تغذیه میکنید در کدام بخش از تولید قرار دارند)٬ به کف رساندن هزینه های خوراکدهی با پرهیز از تغذیه بیش از اندازه میباشد .

در چرخه تولیدی میش ٬میتوانیم 6 مرحله مهم را در نظر بگیریم :نگهداری ٬فلاشینگ٬جفتگیری٬اوایل بارداری ٬اواخر بارداری و اوایل شیردهی . اگر دامدار بخواهد محصول گله خوب بوده و بره هاای خوبی برای فروش داشته باشد٬ مدیریت عمومی وبویژه مدیریت تغذیه ای را در هر مرحله باید به نسبت تغییر دهد. احتیاجات تغذیه ای در دوره نگهداری و اوایل بارداری ٬ حداقل در اواخر بارداری و هنگام شیر دهی (بخصوص میشی که چند قلو حامله بوده و میشی که بره های دوقلو را شیر میدهد )حداکثر میباشد . نمودار زیر نمونه خوبی برای نشان دادن تغییرات احتیاجهای غذایی میش در مراحل مختلف تولید است .

مرحله نگهداری (16-0هفتگی)

در این مرحله تغذیه بصورتی است که وزن میش ثابت بماند . میش هیچ نوع تولیدی ندارد(شیر نمی دهد ٬باردار نیست )بنابر این در بقیه مراحل تولید ٬احتیاج باید بیشتر از مرحله نگهداری باشد .طول دوره نگهداری به سیستم تولید بستگی دارد . در سیستم هایی که تولید سریع در نظر گرفته باشد ٬طول این دوره کوتاه و به روز شروع نزدیک است ٬اما در سیستم یکبار زایش در سال٬ می تواند تا 16 هفته به طول انجامد . چون باید وزن میشها ثابت بماند ٬تغذیه با دانه غلات در این دوره لازم نیست.

مرحله جفتگیری و فلاشینگ

عمل افزایش جذب مواد مغذی قبل و در دورهءجفتگیری را فلاشینگ میگویند . هدف ازانجام آن٬ افزایش میزان تخمک اندازی و در نتیجه ٬افزایش میزان بره زایی است . واکنش به فلاشینگ به سن میش (میشهای بالغ نسبت به یکسالها جواب بهتری به فلاشینگ می دهند )٬نژاد ٬وضعیت بدن و مرحلهء جفتگیری بستگی دارد . بهترین نتیجه در اوایل و اواخر فصل جفتگیری بدست آمده است ٬در برابر فلاشینگ در اوج فصل جفتگیری که کمترین اثر را در افزایش درصد بره زایی دارد .

فلاشینگ بویژه برای میشهای لاغری که از دسترس شیر دهی پیشین بهبود نیافته اند ٬بسیار سودمند است .

فلاشینگ معمولاً با چرای علف تازه ٬علف های خشک مکمل٬ یا اضافه کردن روزانه حدکثر 450 گرم دانه غلات به ازاء هر میش است ٬که به عوامل محیطی (چه هنگامی از سال)موجود بودن علوفهء خشک و وضعیت بدن میشها بستگی دارد . این تغذیه ویژه 2 هفته قبل از جفتگیری شروع شده و دست کم 4-2 هفته در طول فصل جفتگیری ادامه می یابد اینکار  باعث جایگزینی خوب رویان در دیواره رحم و کاهش مرگ زود هنگام رویانی می شود . فلاشینگ را نباید زیاد ادامه داد طولانی شدن این دوره باعث صرف هزینه غیر ضروری می شود و نیز باید از اضافه وزن در طول بارداری اجتناب کرد ٬ همانگونه که باید از کاهش شدید سطح تغذیه خودداری نمود. خوراکدهی باندازه 450-220 گرم با دانه غلات برای هر میش در هر روز خواهد بود .

اوایل بارداری (15 هفته)

در اوایل بارداری رشد رویانی بسیار کم است و کل احتیاجات میش در این دوره با احتیاجات آن در دوره نگهداری تفاوت چندانی ندارد .

بنابراین جیره ی روزانه به جیره نگهداری شبیه است ٬تنها با اندکی افزایش . تغذیه با دانه غلات در این دوره معمول نیست مگر آنکه علوفه بطور استثنایی بی کیفیت بوده ٬میشها هنوز لاغر باشند .

اواخر بارداری (4هفته آخر)

نزدیک به شیر دهی ٬ این دوره بیشترین نیاز غذایی را برای رشد رویانی و افزایش پتانسیل برای تولید شیر زیاد ٬ دارد . بیش از 80%درصد رشد رویان در 6 هفته آخر بارداری روی میدهد . تغذیه نامناسب در این دوره (بویژه از نظر انرژی) اثرات مضری بر تولید شیر ٬وزن هنگام تولید و توانایی (زنده مانی )بره خواهد داشت . در صورتی که درصد بره زایی در حد متوسط تصور میشود٬ جیره روزانه هر میش باید دارای335گرم و در صورتی که درصد بره زایی بیش از 200 درصد پیش بینی شود٬جیره روزانه باید دارای 785-675 گرم مخلوط دانه غلات به ازاءهر میش باشد .

دوره شیر دهی (12-6 هفته )

به طور معمول ٬پیک شیر دهی میش4-3 هفته بعداز زایمان است و 75%کل شیر دهی آن در 8 هفته اول شیر دهی تولید میشود . میشی که دوقلو زا زاییده٬ 40%_20% بیشتر از میش تک قلو زا تولید میکند . با توجه به اینکه نخست رشد بره بسیار مهم بوده و به تولید شیر میش بستگی دارد ٬ بهینه سازی تولید شیر بسیار حیاتی است . بسیار دیده شده که گله میش با توجه به تعداد بره هایی که تحت مراقبت قرار دهند از غذای کافی برخوردار نبوده اند . بیشتر این موارد شامل ناکافی بودن مقدار دانه غلات تغذیه شده و در 6-4 هفته اول شیر دهی است (کمبود انرژی جیره و بعضی موارد کمبود پروتئین ). تولید شیر در میش _ همانند گاو شیری واکنشی به جذب مواد غذایی است .

همراه با علوفه خشکی که از نظر کیفی متوسط تا خوب باشد ٬ میشهای تک زا به 675 گرم و میشهای دوقلو زا به 1300_900 گرم مخلوط دانه غلات در هر روز احتیاج دارند .

سیستم افزایش بره زایی

اطلاعات داده شده در بالا در مورد سیستم یکبار بره زایی در سال٬ چه وچرا و چه زمستانه ٬می باشد . تولید کنندگانی که سیستم دو بار زایش در سال را در گله خود دارند باید وزن میش را بیش از وضعیت متوسط نگه دارند . اگر دامدار قصد جفتگیری مجدد میش دارد ٬ وزن میش در طول دوره شیر دهی نباید کاهش یافته میشها باید در دوره زایش بره ها از شیر گیری و وزن از شیر گرفتن بره ها مورد توجه قرار گیرند .

فرمول نویسی جیره :

جیره روزانه باتوجه به منابع غذایی موجو در دامداری  ٬ باقی نگاه داشتن وزن میش بالغ ٬میزان بره زایی مورد انتظار ٬مرحله تولید(نگهداری٬بارداری وغیره ) و محاسبه وضعیت بدن ٬تعیین میشود . جیره ها مقدار پیشنهادی خوراکدهی به گله در مراحل گوناگون تولید می باشد .

محاسبه وضعیت بدنی :

برای خوراکدهی خوب گله ٬باید وضعیت بدنی دامها را دانست . در این صورت دامدار در می یابد میشها چگونه به جیره غذایی عرضه شده به آنها٬ پاسخ می دهند. اگر اینکار انجام نگیرد ٬بررسی نمونه علوفه و فرمول نویسی جیره ٬بیهوده خواهد بود . دامدار باید تشخیص دهد گله چگونه به جیره خود واکنش نشان می دهد و گر نه خوراکدهی خوب گله انجام نخواهد شد .

فضای آخور :

فضای کافی آخور برای گله میش باید فراهم شود . اگر تمام میشها با هم تغذیه می کردند ٬ 46-40 سانتی متر طول آخور باید برای هر میش در نظر گرفته شود و گر نه میشهای کوچک و پر تولید ٬وضعیت بدنی خویش را از دست داده و از تولیدشان کاسته می شود . فضای کافی آخور دامدار را مطمئن می سازد که تمام میشها فرصتی برای مصرف جیره روزانه خود دارند .

آب :

در موارد بسیاری ٬آب ارزانترین ماده غذایی برای گله میش است . آب پاکیزه و تازه باید همیشه در دسترس میشها باشد . این مورد بویژه برای میشهای شیر ده و بره های جوان مهم است . میشهای شیر ده به مقدار زیادی آب برای شیر دهی مناسب نیاز دارند . میشهای خشک مقدار کمتری آب مصرف مینمایند . پیشنهاد میشود یک فوت مربع (093/0متر مربع )سطح آبخور برای هر میش در نظر گرفته میشود .

مدیریت قوچ

مورد مهم دیگری که پیش از مدیریت منابع غذایی موجود باید توسط دامدار تعیین شود٬ مرحله تولید مثلی گله است . اگر میشها در مرحله مشابهی از چرخه تولید مثلی نباشد ٬دامدار نمی تواند گله را بطور موثری با مواد خوراکی تغذیه نماید . برای مثال مشکل است بتوان نیاز های غذایی تمام میشها را برآورده ساخت وقتی قرار باشد تعدادی از میشها در اواسط دیماه زایمان کنند ٬در حالیکه دیگر میشها تا نیمه فروردین بره ای نخواهند زایید . بسته به مرحله تولیدی ٬نیازهای غذاییی متفاوت میباشد . برای اطمینان از اینکه تمام میشها در مرحله تولیدی مشابهی باشند ٬کنترل قوچها بسیار مهم است . برنامه آمیزشی گله ٬اینچنین پیشنهاد میشود :

بر روی قوچهایی که در ماههای آبان و آذر وارد گله میشها شدند باید وسیله علامتگذاری وجود داشته باشد تا مشخص شود کدام میشها در نیمه دیماه زایمان می کنند .

·         اگر دوبار زایش در سال مورد نظر باشد

این نوع برنامه ریزی گله را به گروههایی از لحاظ زمان زایمان تقسیم می کند .تمام مراحل بهبود تغذیه میش را باید باهم و بصورت هماهنگ انجام داد . انجام یک یا دو مرحله بتنهایی نمی تواند تاثیر چندانی در بهبود تغذیه گله داشته باشد . اگر بعضی از مراحل حذف شوند ٬بویژه محاسبه وضعیت بدن و فضای مناسب آخور ٬ آنگاه دامدار خود رادر وضعیتی خواهد یافت که پر تولید ترین میشهای گله در حال حذف شدن می باشند ٬چرا که قادر به حذف وضعیت بدن خود نیستند .با توجه به اینکه میشهای پر تولید به تغذیه بیشتری نیاز دارند بنابر این در صورت عدم دریافت کافی مواد غذایی ٬اندازه وضعیت بدنی خود را نسبت به بقیه گله ٬زودتر از دست میدهند .

بیشترین هزینه ای که دامدار متحمل میشود مربوط به تغذیه است . هزینه خوراک 80%هزینه مستقیم دامداری رادر بر میگیرد . برای مهیا کردن یک جیره مناسب دامدار باید منابع غذایی قابل دسترس را ارزیابی کند (تست غذا)٬ این منابع غذایی باید با احتیاجات غذایی گله مطابقت داده شود (فرمول جیره روزانه ) ٬ گله باید از سطح کافی تجهیزات آخور و آبخوری بهره مند باشد و وضعیت بدن میش باید مرتب محاسبه شود تا واکنش دام به برنامه خوراکی آن ٬معمول گردد . همچنین دامدار باید بتواند مراحل تولید مثلی گله که موثر ترین روش اینکار با مدیریت شایسته قوچها بدست می آید .

بعنوان یک قانون عمومی ٬دامدار باید علوفه خشک را برای رفع اشتهای گله٬ دانه غلات را برای رساندن بدن به وضعیت مطلوب و نمک ید دار٬ کبالت و دیگر مواد معدنی به صورت آزاد در اختیار گله پر تولید و مناسب رشد باشد٬باید روشهای گفته شده را باهم هماهنگ نماید تا تغذیه خوب گله با آزمایش از طریق محاسبه وضعیت بدنی و مدیریت قوچ بدست می آید .

1- نژادهایی با پشم خیلی ظریف


2-نژادهایی با پشم نسبتا ظریف


3- نژادهای پشم دراز


4 – نژادهای پشم تلاقی یافته


5 –نژادهای پشم قالی


6- نژاد پوستی



1-نژادهایی با پشم خیلی ظریف


الف : مرینوس ( merino )

منشا مرینوس کشور اسپانیا میباشد .سه نوع مرینوس به نامهای A ، B و C وجود دارد. A و B دارای پوست چین دار میباشند و نوع A پوست چین دار تری نسبت به B دارد.مرینوس با پوست چین دار به مرینوس آمریکائی شناخته می شود. مرینوس نوع C را مرینوس دلاین ( Delaine merino ) مینامند که چین پوست آن خیلی کم میباشد .

پشم مرینوس دلاین سفید بوده ورشد آن در حدود4/6تا6/7 سانتی متر در سال میباشد.

قوچهای آن شاخدار و میشها بدون شاخ میباشند . مرینوس از نظر اندازه متوسط بوده و بدنی لاغر دارد.مرینو دلاین از مرینوس بزرگتر است. مرینوس دارای غریزه قوی زندگی گله ای بوده وتوانائی چرا در مراتع فقیر را دارا میباشد.


ب:رامبویه( Rambouillet )

منشا این نژاد کشور فرانسه میباشد.این نژاد از مرینوس اسپانیائی حاصل شده است . در حدود نیمی یا بیشتر از گوسفندان تلاقی یافته در آمریکا از نژاد رامبویه میباشند.رامبویه از نظر پشم ظریف شهرت دارد.

رنگ این نژاد سفید میباشد و اندازه آن بزرگ میباشد.بدنی زاویه دار وبلوکی همچنین لاشه ای گوشتی تر نسبت به مرینوس دارد ولی از نظر کیفیت گوشت درمقایسه با نژادهایی که برای تولید گوشت پرورش می یابند مناسب نمی باشد.قوچهای این نژاد شاخدار ویا بدون شاخ ولی همه میشها بدون شاخ هستند.رشد پشم آنها حدود9/8سانتی متر در سال است.


ج دبویلت( Debouillet )

منشا این نژاد آمریکا میباشد. از تلاقی رامبویه ومرینوس دلاین بهبود نژاد یافته است. توسعه این نژاد در نیو مکزیکو شروع گردیده است. دبویلت باشرایط مراتع غرب امریکا سازگار است.

اندازه این نژاد متوسط بوده ،بدنی زاویه دار داردو رنگ آن سفید میباشد. قوچهای این نژاد شاخدار و یا بدون شاخ میباشند ولی میشها بدون شاخ هستند.الیاف پشم نرم و بلند باعث ارزشمندی پشم ان میباشد.


2-نژادهایی با پشم نسبتا ظریف


الف –چویوت ( cheviot )

منشا این نژاد از تپه های cheviot در شمال انگلستان و جنوب اسکاتلند میباشد.

چویوت جثه ای کوچک داشته و نوع بدن آن بلوکی است .این نژاد صورت و پا های سفید ومنخرین سیاه دارد و بدون شاخ میباشد. رشد پشم آن در حدود2/10 تا 7/12 سانتی متر در سال میباشد.


ب – دورست-( Dorest )

منشا دورست از جنوب انگلستان میباشد.جثه ای متوسط داشته و نوع بدن بلوکی است .گوشها ، بینی ، صورت و پا هایی سفید دارد .دورست هم شاخدار وهم بدون شاخ میباشد .این نژاد پشمی با زبری متوسط تولید میکندوپشم چیده شده دورست وزن سبکی داردو به طور متوسط 6/3 – 2/3 کیلو گرم است . این نژاد لاشه گوشت داری تولید میکند.


ج –گوسفند فنلاندی( Finn sheep )

منشا این نژاد فنلاند است واز نظر جثه کوچک است گوشها ، بینی ، صورت و پا هایی سفید دارد این نژاد به طور کلی بدون شاخ میباشد،هر چند که تعدادی از قوچهای آن شاخدار میباشد.گوسفند فنلاندی پشمی با زبری متوسط تولید میکند و وزن پشم چیده شده آن حدود 4 تا 5/4 کیلو گرم است خصوصیات لاشه این نژاد مطلوب نمیباشد.

نژاد فنلاندی دارای نرخ بره زایی قابل توجهی میباشد و در آمریکا برای برنامه های تلاقی جهت افزایش میزان بره زایی مورد استفاده قرار میگیرد . میش بالغ تلاقی یافته که نیمی از آن نژاد گوسفند فنلاندی میباشد 200 تا 250 بره تولید میکند بره های تلاقی یافته این نژاد در هنگام تولد کوچک میباشند ولی قدرت بقا وزنده ماندن آنها بالا میباشد . وقتی این نژاد در تلاقی استفاده گردد ، بره های بدست آمده از نظر لاشه نیز دارایکیفیت مناسبی خواهند بود.


د همشایر ( Hampshire )

منشا نژاد همشای جنوب انگلستان است. جثه این حیوان بزرگ بوده و دارای بدنی از نوع بلوکی میباشد صورت ، پا ها ، گوشها و بینی سیاه بوده ،فاقد شاخ میباشد.

همشایر از نظر بلوغ در حد متوسط قرار دارد. از خصوصیات دیگر این نژاد شیر دهی خوب و تولید بره هایی است که پس از شیر گیری برای ارائه به بازار مناسب میباشند. تولید پشم متوسط و درحدود 2/3 تا 6/3 کیلو گرم میباشد میانگین تولید بره در حدود 137 درصد است که این درصد بره زایی براساس 100 میش میباشد . تلاقی خوبی بین آنها وگوسفندان با پشم ظریف یا نژاده های تلاقی یافته صورت میگیرد.


ه- مونتادال( Montadal )

منشا این نژاد ایالات متحده میباشد وبهبود آن بوسیله تلاقی میشهای نژاد کلمبیا با قوچهای cheviot صورت پذیرفته است .

این حیوان دارای جثه ای متوسط با نوع بدن بلوکی بوده ،صورت ، گوشها و پا های آن سفید میباشد وبر روی صورت وپا ها پشمی وجود ندارد.این نژاد بدون شاخ میباشد لاشه آن گوشتی است ومتوسط تولید پشم در حدود 5/4 تا 4/5 کیلو گرم در سال میباشد.


و – اکسفورد ( Oxford )

منشا نژاد اکسفورد مرکز وجنوب انگلستان است . نژاد اکسفورد از بزرگترین نژاد های گوسفند با پشم متوسط از نظر جثه میباشد . نوع بدن آن بلوکی میباشد . صورت ، گوشها وپاهای آن خاکستری مایل به قهوه ای است. گوسفندان این نژاد بدون شاخ هستند .بیده چیده شده آن سنگین و حدود 5/4 تا 4/5 کیلوگرم وزن دارد .میشهای این نژاد پر منفعت و سودمند بوده ، از نظر شیر دهی خوب و بره های آنها دارای رشد سریعی میباشند . استفاده از این نژاد در تلاقی ها مناسب است چون اندازه جثه آن بزرگ است .


ز-شروپ شایر ( Shropshire )

منشا این نژاد کشور انگلستان میباشد . این حیوان از کوچکترین گوسفند های نژاد پشم متوسط و نوع تیپ بدنی بلوکی بوده وبدون شاخ میباشد . صورت و پا ها کدر بوده ،پوشش زیادی از پشم در صورت آن وجود دارد .تولید لاشه این نژاد کم میباشد و وقتی وزن حیوان در اثر تغذیه افزایش می یابد ، میزان چربی آن نیز زیاد میگردد.

وزن بیده آن 1/4 کیلو گرم است .میشهای این نژاد مادران خوبی هستند و درصد تولید بره آنها اغلب 150 % میباشد.



ح – سات داون( Soutdown )

این نژاد از جنوب انگلستان منشا شده است و یکی از قدیمی ترین نژادهای گوسفند در دنیا محسوب میشود. جثه این گوسفند کوچک و نوع بدن بلوکی است . صورت ف گوشها وپاها خاکستری یا قهوه ای است . این نژاد دارای بلوغ زودرس و بدون شاخ میباشد . بیده آن 3/2 تا 2/3 کیلوگرم است. سات داون در سنین اولیه تمایل به چاق شدن و ذخیره چربی دارد.


ط – سافولک ( Suffolk )

منشا این نژاد جنوب انگلستان است. جثه ای بزرگ وبدن بلوکی وعضلانی داشته ، صورت ، گوشها و پاها سیاه میباشد .این نژاد بدون شاخ میباشد و بر روی صورت و پاهای آن پشم وجود ندارد.

بیده سافولک 6/3 تا 5/4 کیلوگرم وزن دارد . درصد بره زایی ان 150 % یا بیشتر است . رشد بره در این نژاد سریع بوده و سرعت ذخیره چربی در این نژاد نسبت به سایر نژادها کمتر است . تولید گوشت لخم ولاشه عضلانی از دیگر خصوصیات این نژاد میباشد.


ی – تونس ( Tunis )

نژادتونس از شمال افریقا منشا شده است . رنگ صورت آن قرمز متمایل به قهوه ای تا خرمایی روشن میباشد . این نژاد بدون شاخ بوده و اندازه جثه آن متوسط و زاویه دار است و بدنی بلوکی دارد . دارای پشم زبر بوده و بر روی صورت پشم وجود ندارد.


3- نژادهای پشم دراز


الف کاتسولد ( Cotswold )

از نژادهای قدیمی گوسفند در انگلستان است و منشا آن نیز انگلستان میباشد این نژاد بزرگ جثه بوده و نوع بدن آن بلوکی میباشد .

پاها و صورتی سفید رنگ داشته ، هر چند که دربین آنها سفید متمایل به خاکستری نیز دیده میشود. لکه های تیره بر روی صورت و پاها ممکن است وجود داشته باشد پشم این نژاد رشد زیادی داشته و وزوزی (فر دار) میباشد . این گوسفند بدون شاخ بوده و در برنامه های تلاقی از آن استفاده میشود.


ب – لایسستر ( Leicester )

منشا این نژاد کشور انگلستان است . این گوسفند دارای جثه ای بزرگ و بدن بلوکی میباشد .رنگ این نژاد سفید بوده ، بدون شاخ میباشد و بر روی صورت پشم وجود ندارد .پشم گوسفند لایسستر محافظ خوبی در برابر گرما نمیباشد .


ج – لینکلن ( Lincoln )

منشا لینکلن انگلستان است . این نژاد دارای جثه ای بزرگ بوده و نوع بدن آن بلوکی میباشد . رنگ آن سفید است و بدون شاخ بوده ، پشم دراز و زبری تولید میکند . این نژاد دارای بلوغ دیررس است . پشم تولیدی آن 4/5 تا 2/7 کیلوگرم میباشد . از این نژاد برای تلاقی ها استفاده میشود.


د – رامنی ( Romney )

این نژاد یکی از قدیمی ترین نژادهای منشا شده در جنوب انگلستان است . جثه این نژاد بزرگ با با نوع بدن بلوکی است . بیده ای متراکم وبهتر از دیگر نژادهای پشم دراز تولید میکند و و بهمین دلیل سازگاری بهتری نسبت به رطوبت و مناطق مرطوب در مقایسه با سایر نژادهای پشم دراز دارد . این نژاد در برناکمه های تلاقی نژادی مورد استفاده قرار میگیرد.


4 – نژادهای پشم تلاقی یافته


الف – کلمبیا ( Columbia )

منشا این نژاد امریکا میباشد و از تلاقی بین قوچ لینکلن و میش رامبویه بوجود آمده است . هدف از این تلاقی بوجود آوردن نژادی است که سازگاری بهتری با مناطق کوهستانی داشته باشد .

کلمبیا جثه ای بزرگ و بدنی بلوکی دارد . این نژاد بزرگترین نژاد تلاقی یافته است . صورت ، گوشها و پاهای سفید داشته و بدون شاخ میباشد .در روی صورت گوسفند کلمبیا پشم وجود ندارد و دارای پاهایی است که از کمی از سایر نژادها بلندتر است

وزن پشم های چیده شده در حدود 5/4 تا 9/5 کیلوگرم است و تولید گوشت لخم مناسبی دارد . کلمبیا غالبا در تلاقی با نژاد صورت سیاه که دارای پشم متوسط میباشد استفاده شده و هدف از این تلاقی تولید بره های بازاری است .


ب- کوریدال ( Corriedale )

منشا آن نیوزلند است .این نژاد حاصل از تلاقی بین قوچهای لینکلن و لایسستر با میشهای مرینوس است .

کوریدال دارای جثه متوسط وکمی بزرگ است صورت ، گوشها و پاهایی سفید رنگ داشته و فاقد شاخ میباشد . این نژاد تولید پشم و گوشت باکیفیت خوب را دارا بوده و وزن بیده آن 5/4 تا 8/6 کیلوگرم در سال است .


ج – پاناما ( Panama )

این نژاد از امریکا منشا یافته . نژاد پاناما حاصل تلاقی قوچ رامبویه و میش لینکلن میباشد . رنگ صورت ،گوشها و پاها سفید بوده وجثه بزرگ ،تیپ بدن بلوکی و بدون شاخ بودن از خصوصیات نژاد پاناما میباشد.

گوسفند پاناما اندکی گوچکتر از نژاد کلمبیا بوده ولاشه کمی گوشتی داشته و در سنین اولیه چربی در بدن آن ذخیره میشود.


د – راملدال ( Romeldale )

منشا راملدال ایالات متحده امریکا است و از تلاقی بین قوچ رامنی و میش رامبویه بوجود آمده است .

این نژادجثه ای متوسط وبدنی بلوکی داشته ، رنگ صورت ،گوشها و پاها سفید بوده

و بدون شاخ میباشد . وزن بیده آن 5/4 تا 9/5 کیلوگرم است. راملدال در تلاقی با میشهای پشم ظریف مورد استفاده قرار گرفته و بره های سازگار با شرایط پرورش در مرتع را بوجود می آورد.


ه – تارگی ( Tar ghee )

منشا تارگی امریکا است . این نژاد حاصل تلاقی بین قوچ رامبویه با میشهای کاریدال – لینکلن-رامبویه میباشد.

این نژاد جثه ای متوسط ،بدنی بلوکی با صورتی سفید رنگ داشته و بدون شاخ است . فاقد پشم در صورت بوده و وزن پشم چیده شده آن 5/4 تا 4/5 کیلوگرم در سال میباشد.


و – بدون دم ( Tailless )

منشا این نژاد امریکا میباشد و از تلاقی گوسفند بدون دم سیبری با تعدادی از نژادهای اصلاح شده بوجود آمده است . هدف از این تلاقی اصلاح یک نژاد است که نیاز به قطع دم نداشته باشد . رنگ صورت ، گوشها وپاها سفید میباشد . این نژاد بدون شاخ بوده و صورتشان بدون پشم است.


ز – سوت دال ( Southdaie )

منشا این نژاد ایالات متحده امریکا میباشد و از تلاقی بین نژادهای سات داون و کوریدال به وجود آمدهاست . هدف ازاین تلاقی تولید نژادهایی است که از نظر کیفیت پشم و گوشت مناسب باشند.


5 –نژادهای پشم قالی

صورت سیاه ها یلند ( Black-Faced Highland )

این نژاد از قدیمی ترین نژادهای منشا شده در اسکاتلند است . اندازه این نژاد کوچک بوده و دارای پشم زبر و ضخیم در پوشش خارجی وظریف تر در پوشش داخلی میباشد . صورت و پاها سیاه بوده ، قوچهای این نژاد بزرگ و میشهای آن کوچک جثه و کوتاه قد با شاخهای پیچیده میباشند . این نژاد توانایی زندگی در مناطق خشک با پوشش گیاهی اندک را دارا میباشد.


6- نژاد پوستی

قره گل ( Karakul )

این نژاد از آسیا منشا شده و یکی از قدیمی ترین نژادهای گوسفند در جهان است . قره گل جثه ای بزرگ و بدنی زاویه دار داشته ،رنگ صورت ،گوشها و پاها سیاه یا قهوه ای میباشد .

قوچهای این نژاد شاخدار و میشها بدون شاخ میباشند و بره هایی با لاشعه ضعیف و فقیر تولید میکنند . پوست بره ها پس از به دنیا آمدن و چند روز بعد از آن مورد استفاده قرار میگیرد . پشم در حیوان بالغ زبر و خشن است وبین 2/15 تا 4/25 سانتی متر طول دارد.

گوسفندان ایران

گوسفندان ایرانی از نظر پشم در گروه گوسفندان با پشم ضخیم ویا قالی میباشند . همگی این گوسفندان دنبه دار میباشند به استثنای زل که دارای نیم دنبه یا بدون دنبه بوده و قره گل که دارای نیم دنبه است .

گوسفندان ایرانی رنگهای مختلفی دارند از جمله میتوان به سفید ، سیاه ، خرمایی ، قهوه ای ،نخودی و خاکستری اشاره کرد .

گوسفندان ایران را بر حسب اصولی تقسیم مینمایند که این تقسیم بندی میتواند بر اساس سفید یا رنگی بودن بدن و یا وزن بلوغ (سنگین ، متوسط ، سبک ) باشد

مقدمه :

یکی از حیوانات نشخوار کننده با ارزش و فراوان کشور ما بز است . بزها از علوفه ٬گیاهان خشک و چوبی شده و خار و خاشاک بیابان ها تغذیه می کنند . سپس آنها را به تولیدات با ارزش برای انسان تبدیل می کنند . شیر و گوشت٬دو محصول مهم بزها هستند که همه شما با آنها آشنا هستید . گروهی از بزها ٬علاوه بر شیر و گوشت ٬ محصول دیگری هم تولید می کنند . این محصول (کرک ) است . کرک بز خصوصیت هایی دارد که آنرا ب ارزش می کند . این کرک بدن را در سرما ٬گرم نگه می دارد . همچنین الیاف و رشته های آن زیبا و ظریف هستند . به همین سبب در بافت لباس ٬بخصوص لباسهای زمستانی استفاده می شود . درنتیجه برای کشور از نظر اقتصادی ارزش خوبی دارد . قیمت کرک بز در بازارهای جهانی بسیار زیاداست . به طوری که قیمت هر گرم کرک پس از عمل آوری ٬هزار تومان است .

شما می توانید بانگهداری و پرورش درست بزهای کرکی ٬از فروش کرکهای آنها درآمد خوبی بدست آورید . در این نشریه ٬ مطالب مفیدی رابرای بیشتر شدن آگاهی و اطلاعات شما درباره بز کرکی آورده ایم . امیدواریم بتوانید از این مطالب به خوبی استفاده کنید .

استفاده بیشتر و بهتر از دامپروری :

دامداری حرفه وشغل پر زحمتی است . دامداران٬ عشایر پر تلاش و بیشتر روستاییان به این حرفه اشتغال دارند . در کشور ما میلیون ها  راس گوسفند و بز پرورش داده می شود با مقداری توجه و رعایت بعضی  از دستورهای کارشناسی  ٬می توانیم از دامهای خود استفاده بیشتری به دست آوریم . رعایت اصول صحیح پرورش بز کرکی یکی از کارهای استفاده بهتر و بیشتر از دامپروری است .

کدام بز ها کرک تولید می کنند ؟

جمعیت وتعداد بز ها در دنیا زیاد است و می توان گفت در همه کشورها بز وجود دارد . اما تنها تعداد کمی از آنها کرک تولید می کنند . در بعضی از جاهای دنیا ٬امکان پرورش این نوع بز ٬ بیشتر وجو دارد . این بز ها به نام بز کرکی یا بز کشمیر معروف هستند . مهمترین محل های پرورش آنها ٬قسمت هایی از ایران ٬ افغانستان ٬ چین ٬ مغولستان و روسیه است .

بزهای کرکی ٬نژادهای مختلفی دارند ٬این نژاد از نظر شکل٬ قیافه و حتی رنگ با یکدیگر فرق دارند . بز نژاد رایینی در کرمان٬ بزهای جنوب خراسان و بعضی از بزهای استان یزد ٬از مهمترین نژادهای بز کرکی در ایران هستند .

ارزش اقتصادی کرک :

مهمترین استفاده کرک در تهیه لباسهای زمستانی ٬کلاه ٬ شال گردن ٬ و مانند آن است . لباسها و پوشاک تهیه شده از کرک بسیار زیبا٬ سبک٬ گرم وظریف هستند . به همین سبب ٬مشتریان زیادی در کشور های خارجی دارند . کرک خاصیت جذب رطوبت دارد . همچنین به آسانی شعله ور نمی شود. به همین دلیل در صنعت هم از آن استفاده می شود . خاصیت های کرک باعث باعث بالا رفتن ارزش آن در دنیا شده است . کرک موکشی شده و تمیز ٬ با قیمت های بسیار بالایی در دنیا خرید و فروش میشود .

بز کرکی در چه آب و هوایی پرورش پیدا میکند ؟

بز کرکی در آب و هوای به خصوص پرورش پیدا می کند . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . برای مثال در منطقه های مرطوب ٬هرگز نمی توان بز کرکی را پرورش داد . آب و هوای خشک و بدون رطوبت برای پرورش بز کرکی مناسب است . بنابراین منطقه های استوایی ٬حاشیه و قسمت های خشک کویری و حتی ناحیه های خشک سردسیر برای پرورش بز کرکی مناسب هستند .

برای بدست آوردن کرک مرغوب باید بزهای کرکی و ییلاق و قشلاق می کنند . نگهداری این نوع بز ها برای مدت طولانی در زمین های جلگه ای ٬باعث نامرغوب شدن و ضخیم شدن کرک آنها می شود . پرورش بز کرکی در ناحیه های خشک کوهستانی موجب ظریف شدن کرک تولیدی می شود .

محل مناسب برای پرورش بز کرکی ٬آب و هوای خشک مانند منطقه های حاشیه کویر و ناحیه های خشک سردسیر است .

ارزش کرک به چه عاملهایی بستگی دارد ؟

1-      همه کرک و موی چیده شده از از هر بز را بیده می گویند . هر قدر میزان کرک نسبت به مو در بیده بیشتر است ٬ارزش آن بیشتر است و پول بیشتری برای آن پرداخت می شود .

2-      کرک هر قدر ظریف تر باشد و ضخامت تار های آن کمتر باشد ٬ ارزش بیشتری دارد .

3-      ظریف بودن تارهای کرک به سه عامل بستگی دارد :                                                                                                    

اول : ارثی است . یعنی یک جفت بز نر و ماده که کرکهایی با تار های ظریف دارند ٬ بزغاله هایی به وجود می اورند که تارهای کرک آنها ظریف است .

دوم: آب و هوای مناسب

سوم : تغذیه خوب و مناسب .بز ها باید در طول سال از علوفه مرتع های ییلاقی و قشلاقی استفاده کنند . علاوه بر آن ٬ در صورت کمبود علوفه ٬ نباید بزها گرسنه بمانند بلکه با تغذیه دستی ٬ کمبود علوفه  را باید جبران کرد .

4-      یکی از ویژگی های کرک خوب ٬ بلندی آن است . هر قدر طول کرک بیشتر باشد ٬ ارزش و قیمت آن بالا تر است .

5-      رنگ کرک در قیمت آن اثر زیادی دارد . کرک سفید بالاتر ین قیمت را دارد . بعد از آن کرک های قهوه ای ٬ خاکستر ٬ آهویی و سیاه دارای ارزش هستند .

6-      تمیز بودن کرک در قیمت آن اثر دارد . هرقدر بیده کرک کمتر به گرد و خاک ٬ عرق و خار و خاشاک آلوده باشد ٬ قیمت آن بیشتر می شود .

ارزش و قیمت کرک براساس مقدار کرک بیده ٬ ظریف بودن آن ٬ طول تارها ٬رنگ کردن کرک و تمیز بودن مشخص می شود .

چگونه کرک بزها را مرغوب کنیم ؟

اگر می خواهید کرک مرغوبی از بزهای خود به دست آورید ٬ باید به گفته های کارشناسان توجه کنید و آنها را به کار ببندید . گفتیم که چه عاملهایی باعث بیشتر شدن ارزش کرک می شوند . بعضی از این عاملها ارثی هستند و به اندازه و نژاد بستگی دارند . برخی هم به تغذیه ٬ مدیریت و تلاش شما بستگی دارند .

رعایت بهداشت بزها در محل نگهداری آنها باعث می شود که گرد و خاک و خارو خاشاک کمتری با بیده کرک مخلوط شود . به علاوه برای رسیدن به نتیجه بهتر می توانید بزهای خودرا اصلاح نژاد کنید .

اصلاح نژاد چیست ؟

اصلاح نژاد به معنی بهتر کردن و بیشتر کردن تولیدات دام ها از راه های علمی است . می دانید بسیاری از ویژگی هاو صفت هایی که موجب بهتر شدن یا بیشتر شدن تولیدات دام ها می شوند ٬ ارثی هستند . یعنی از پدر و مادر به فرزندان منتقل می شوند .

دام سالم ٬محصول سالم

بز های کرکی هم مانند بقیه دامها به مراقبت نیاز دارند تا سلامت بمانند . برای پیشگیری از بیماری در بزها ٬باید با مشورت دامپزشک ٬واکسن های لازم در زمان مناسب به آنها تزریق کرد .

وجود انگلهای داخلی و خارجی در بدن بزها گاهی باعث تلفات آنها می شود . اگر هم بزها تلف نشوند ٬ تولید کرک ٬ مو٬شیر و گوشت آنها کم می شود . در نتیجه ضررهای زیادی به دامدار می رسد . بنابراین خوراندن داروهای ضد انگل و حمام دادن دامها برای از بین بردن انگلهای خارجی و پوستی در سلامت دام های شما بسیار مهم است . این کارها از به هدر رفتن سرمایه شما جلوگیری می کند و در آمد شما را زیاد می کند .

برای تزریق واکسن به بزها و استفاده از داروهای ضد انگل های خارجی و داخلی با دامپزشکی منطقه خود مشورت کنید .

کرک را چگونه با ارزش تر کنیم ؟

1-      از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری روی بزها خودداری کنید .

2-      کرکها را با (دوکارد) از بدن بزها جدا نکنید . برای این کار از شانه چوبی استفاده کنید . چون از بریده شدن کرکها جلوگیری می کند و باعث کوتاه شدن طول آنها می شود .

3-      پس از جمع آوری کرک ٬ آنها را بر اساس رنگ جدا کنید و در کیسه های کنفی جداگانه بریزید .

4-      موکشی یا جداسازی مو از کرک باعث بیشتر شدن قیمت آن می شود .

5-      از نگهداری کرک ها در کیسه های پلاستیکی خودداری کنید .

6-      تا آنجا که می توانید خاک٬ خاشاک و ماده های خارجی را از کرک جدا کنید .

خلاصه مطالب :

·         تعداد کمی از بزها کرک تولید می کنند .

·         بزهای کرکی ایران ٬در استانهای کرمان٬خراسان٬ یزدو.....وجود دارند .

·         خاصیت ها و ارزشهای کرک باعث افزایش قیمت و خرید و فروش آن در دنیا شده است .

·         ناحیه های خشک کویری و خشک سردسیری برای پرورش بز مناسب هستند .

·         کرک ظریف ٬ با ضخامت تار کمتر٬ ارزش بیشتری دارد .

·         تغذیه مناسب و خوب در تولید کرک ظریف تاثیر زیادی دارد .

·         رنگ کرک ٬ بلندی و تمیز ی و بدون خارو خاشاک بودن کرک قیمت آن را افزایش می دهد .

·         برای تولید کرک مرغوب ٬توصیه های کارشناسان را به کار ببندید .

·         رعایت بهداشت محل نگهداری بزها ٬ یک امر لازم برای تولید بهتر است .

·         اصلاح نژاد بزهای کرکی ٬اقدامی لازم برای داشتن گله ای خوب است .

·         مبارزه با انواع انگلها و انجام واکسیناسیون بزها ٬ سرمایه شما را حفظ می کند .

·         از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری بزها خودداری کنید .

·         کرکها را با دوکارد نچینید و براساس رنگ ٬آنها را  در کیسه های کنفی قرار دهید .

·         موشکی کرکها ٬قیمت آنها را افزایش میدهد .

چند نکته مفید :

·         کرک در بازارهای جهانی دارای ارزش اقتصادی فراوانی است .

·         از خاصیت های مهم کرک می توان به جذب رطوبت  بالا و مقاومت در مقابل شعله ور شدن اشاره کرد .

·         بهترین آب و هوا برای پرورش بز کرکی ٬ آب وهوای خشک و بدون رطوبت است .

·         ظرافت کرک به سه عامل ارثی ٬ آب وهوای مناسب و تغذیه بستگی دارد .

·         کیفیت مناسب رنگ٬ بلندی و تمیزی ٬ از خصوصیات خوب به نسلهای بعدی می شود .

·         اصلاح نژاد موجب انتقال صفت ها و خصوصیات خوب به نسل های بعدی می شود .

·         انگلهای خارجی موجب آسیب پوست و کاهش ارزش کرک تولیدی می شود .

·         حفظ کیفیت کرک تولیدی به روش چیدن و نگهداری کرک بستگی دارد .

مقدمه:

گوشت طيور تا كنون به عنوان يك غذاي خوب و تجملي مورد توجه مصرف كنندگان قرار گرفته است ، اما بدليل اينكه 70-60% جيره طيور از غلات تشكيل مي شود ، هزينه توليد آن بالاست ، همچنين در كشورهاي فقير كه مصرف روزانه پروتئين حيواني هر فرد بيشتر از 30 – 20 گرم نمي باشد ، غلات به عنوان مواد اصلي تشكل دهنده غذايي افراد بشمار مي روند .

بعضي از كشورها سعي در افزايش توليد گوشت طيور و تخم مرغ دارند ، اما بدليل كمبود غلات دچار مشكل افزايش هزينه مي شوند .

افزايش انفجاري جمعيت انساني بويژه در كشورهاي جهان سوم صرفه جويي در غلات را طلب مي كند . بنابر گزارش سازمان جهاني تندرستي تعداد زيادي كودك همه ساله بدليل گرسنگي يا بيماري هاي وابسته به گرسنگي از دنيا مي روند .

هم اكنون در بعضي از كشورها از ضايعات طيور به انضمام احشا ، پرو بال ،خون ، سرو انگشت پا و... در جيره دام و طيور استفاده مي شود ، با اين وجود مقدار زيادي از فضولات و پس مانده هاي طيور دور ريخته مي شود مگر در موارد محدود كه بعنوان كود يا توليد بيوگاز جهت سوخت استفاده مي گردد .

در بعضي كشورهاي شرقي از فضولات طيور در پرورش ماهي استفاده مي شود كه مي توان آنها را در تغذيه گوسفند يا ديگر نشخواركنندگان همانند گاو گوشتي مخصوصاً در خاورميانه و ديگر قسمتهاي جهان كه فاقد چراگاه مي باشند – مورد استفاده قرار دارد .

پس مانده هاي طيور زمانيكه تحت شرايط مطلوب جمع آوري شوند داراي 20 -30 % پروتئين خام مي باشند ، اما تركيب ماده خشك آن بستگي به سيستم پرورش چوچه ، محيط ،آناليز شيميايي ، آب و غذا دارد .

اگر چه جيره جوجه هاي گوشتي معمولاَ داراي 22% پروتئين خام است اما مقدار نسبتاً زيادي نيتروژن و 30-25% پروتئين خام توليد مي شود .

اهميت نوع پس مانده ها :

فيبر خام پس مانده هاي طيور بستگي زيادي به نوع و مقدار بستر طيور گوشتي دارد . بيشتر آب مورد استفاده طيور در خاورميانه داراي 3000 ppm TDS مي باشد كه باعث رقيق شدن فضولات طيور مي شود ، امادر اقليمهاي خشك با رطوبت پائين ، درجه حرارت با بالا رفتن ماده خشك پس مانده ها كمك مي كند و مقدار نسبتاً بالايي كلسيم و فسفر آن را مي توان در فرمولهاي غذايي گوسفند مورد استفاده قرار داد .

آزمايش با پس ماندههاي طيور:

تحقيق درباره كاهش هزينه جيره هاي غذايي دامهاي پرواري به آزمايشي بر سه گروه 50 تايي بره هاي جوان منجر شد دامها همراه با يك گروه شاهد در جايگاههاي بسته با كنسانتره هاي حاوي پس مانده هاي طيور و يونجه به مدت 122 روز تغذيه شدند :

جدول شماره 1:

جدول شماره 2:

نتيجه :

از آناليز جيره ها مشخص مي شود كه با افزايش مقدار پس مانده هاي ظيور ميزان مينرالها افزايش مي يابد ، اما ميزان فيبر خام كاهش پيدا مي كند ، همچنين با وجود بالا رفتن ميزان مينرالها هزينه ها كاهش محسوسي دارد .

گوسفندان پروار شده با كنسانتره حاوي 25 % از پس مانده هاي (فضولات ) طيور ( جيره 4) ، تقريباً راندمان تبديل غذايي مساوي با گروه شاهد كه فاقد پس مانده ها طيور در كنسانتره گروه چهارم ، هزينه جيره بسيار كمتر از گروه شاهد مي گردد كنسانتره اثرات زيان واري ندارد و در معاينه گوشت پس زا ذبح تغيير نامطلوبي در كيفيت آن مشاهده نگرديد .

استفاده از پس مانده هاي طيور در جيره گاو و گوسفندان پرواري باعث كاهش هزينه توليد و كاهش سود تغذيه افراد و همچنين بهبود وضع اقتصادي كشورهاي مربوطه گردد .